Η μονομαχία του 1904 – Όταν ο Υπουργός Παιδείας σκότωσε βουλευτή

Στις 18 Ιουνίου 1904, η πολιτική ζωή της Ελλάδας συγκλονίστηκε από ένα περιστατικό που ξεπέρασε τα όρια της πολιτικής αντιπαράθεσης: Ο υπουργός Παιδείας Σπυρίδων Στάης μονομάχησε με τον βουλευτή Κωνσταντίνο Χατζηπέτρο – και τον σκότωσε. Ήταν μία από τις τελευταίες μονομαχίες στην ελληνική ιστορία, και εκείνη που οδήγησε στο de facto τέλος της πρακτικής.

Το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο

Η Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα βρισκόταν σε φάση εθνικής ανασύνταξης και εσωτερικών αναταράξεων. Η πολιτική ζωή ήταν έντονη, το Κοινοβούλιο συχνά χώρος σφοδρών αντιπαραθέσεων, και η έννοια της προσωπικής τιμής είχε ακόμη τεράστια βαρύτητα.

Ο Σπυρίδων Στάης, μορφωμένος πολιτικός από τη Λευκάδα και άνθρωπος με έντονη πολιτική δράση, είχε αναλάβει το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Ο Κωνσταντίνος Χατζηπέτρος, από τη γνωστή οικογένεια των αγωνιστών του 1821, ήταν επίσης ενεργός βουλευτής και σφοδρός επικριτής του Στάη.

Η αφορμή

Η αφορμή για τη ρήξη μεταξύ των δύο ανδρών ήταν πολιτικές διαφωνίες και προσωπικές προσβολές που ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια συνεδριάσεων του Κοινοβουλίου. Ο Χατζηπέτρος είχε επιτεθεί φραστικά στον Στάη με βαρείς χαρακτηρισμούς, αμφισβητώντας την ηθική του και την τιμιότητά του.

Ο Στάης, θεωρώντας πως η τιμή του προσβλήθηκε, προκάλεσε τον Χατζηπέτρο σε μονομαχία, πράγμα που τότε –αν και παράνομο– παρέμενε αποδεκτό από τα κοινωνικά και πολιτικά ήθη.

Η μονομαχία

Η μονομαχία διεξήχθη σύμφωνα με τον “κώδικα τιμής” της εποχής. Έγινε με πιστόλια, σε προκαθορισμένο σημείο εκτός Αθηνών και παρουσία μαρτύρων. Οι όροι είχαν καθοριστεί ώστε να υπάρχει απόσταση ασφαλείας και ίσες πιθανότητες. Όμως, ένα και μόνο πυροβολισμός αποδείχθηκε μοιραίος: ο Χατζηπέτρος τραυματίστηκε θανάσιμα και εξέπνευσε λίγο αργότερα.

Οι συνέπειες

Το γεγονός συγκλόνισε την κοινή γνώμη. Αν και η πρακτική της μονομαχίας είχε ήδη αρχίσει να φθίνει, η πράξη αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Ο Στάης συνελήφθη μεν, αλλά ουδέποτε καταδικάστηκε, καθώς η πράξη θεωρήθηκε «εν τιμή».

Ωστόσο, η μονομαχία αυτή ήταν το κύκνειο άσμα μιας εποχής, κατά την οποία η προσωπική τιμή υπερίσχυε του νόμου. Το πολιτικό κόστος και η δημόσια κατακραυγή ήταν τέτοια, που οδήγησαν τις αρχές να πάρουν σαφέστερη θέση εναντίον τέτοιων πράξεων στο μέλλον.

Μια τραγωδία με ιστορική διάσταση

Η μονομαχία Στάη – Χατζηπέτρου δεν ήταν απλώς μια προσωπική διαμάχη. Αντικατοπτρίζει την παρατεταμένη κρίση του κοινοβουλευτισμού εκείνης της περιόδου, την αδυναμία θεσμικής επίλυσης διαφορών και την επιρροή του κώδικα τιμής της παλιάς εποχής.

Είναι επίσης μια υπενθύμιση πως, ακόμα και σε καιρούς φαινομενικού πολιτισμού, ο νόμος της προσωπικής εκδίκησης μπορεί να υπερισχύσει, όταν απουσιάζει η πίστη στους θεσμούς.

Το μήνυμα του σήμερα

Στον σύγχρονο δημόσιο βίο, όπου η αμετροέπεια και η λεκτική βία κυριαρχούν, η τραγική υπόθεση της 18ης Ιουνίου 1904 μάς καλεί να αναστοχαστούμε. Όχι για να δικαιώσουμε τέτοιες ενέργειες, αλλά για να θυμηθούμε ότι ο πολιτικός λόγος πρέπει να υπηρετεί την αλήθεια, όχι το πάθος ή την εκδίκηση.