Ο Κλήδονας: Ένα πανάρχαιο έθιμο που ενώνει την παράδοση με τη λαϊκή σοφία

Στην καρδιά του ελληνικού καλοκαιριού, την παραμονή της εορτής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, αναβιώνει σε πολλές γωνιές της πατρίδας μας ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και μυστηριακά έθιμα της λαϊκής παράδοσης: ο Κλήδονας. Ένα έθιμο που συνδέει τη θρησκευτική ευλάβεια με τον προχριστιανικό συμβολισμό, τις λαϊκές δοξασίες και τη δύναμη της κοινότητας.

Ρίζες αρχαίες, μνήμες ζωντανές

Ο Κλήδονας φέρει τις καταβολές του από την αρχαιότητα, όταν η ελληνική κοινωνία τιμούσε τις θεότητες της φύσης και χρησιμοποιούσε τον συμβολισμό του νερού και της φωτιάς για να προβλέψει το μέλλον. Με το πέρασμα των αιώνων, το έθιμο ενσωματώθηκε στη χριστιανική παράδοση και συνδέθηκε με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, του οποίου η μορφή θεωρείται εξαγνιστική.

Η λέξη «Κλήδονας» προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «κληδονίζω», που σημαίνει «προμηνύω». Ο λαός πίστευε πως εκείνη τη νύχτα, με την κατάλληλη τελετουργία, μπορούσε να ανιχνεύσει μυστικά του μέλλοντος, κυρίως για τον έρωτα, τον γάμο και την τύχη.

Η τελετή του αμίλητου νερού

Στο επίκεντρο του εθίμου βρίσκεται η τελετή του «αμίλητου νερού». Νεαρές ανύπαντρες κοπέλες πηγαίνουν στη βρύση ή σε πηγή και φέρνουν νερό χωρίς να μιλήσουν σε κανέναν – γι’ αυτό και ονομάζεται «αμίλητο». Το νερό τοποθετείται σε ένα πήλινο δοχείο, μέσα στο οποίο ρίχνουν διάφορα προσωπικά αντικείμενα, τα λεγόμενα «ριζικάρια».

Το δοχείο σκεπάζεται και μένει κάτω από τον έναστρο ουρανό όλο το βράδυ. Το επόμενο πρωί ή το ίδιο βράδυ, με συνοδεία μαντινάδων ή παραδοσιακών στιχουργημάτων, κάθε κοπέλα ανασύρει το αντικείμενό της και ακούει τον «χρησμό» – έναν στίχο που υποτίθεται πως αποκαλύπτει κάτι για το μέλλον της.

Οι φωτιές του Αϊ-Γιάννη και η κάθαρση

Άρρηκτα δεμένο με τον Κλήδονα είναι και το άναμμα των φωτιών, γνωστές και ως «φωτιές του Αϊ-Γιάννη». Οι κάτοικοι ανάβουν τρεις μικρές φωτιές και πηδούν από πάνω τους για να ξορκίσουν το κακό, να φέρουν τύχη και να εξαγνιστούν. Συχνά καίνε και τα μαγιάτικα στεφάνια, δίνοντας στο έθιμο έναν κύκλο ολοκλήρωσης της ανοιξιάτικης και θερινής ζωής.

Η σημασία του εθίμου σήμερα

Ο Κλήδονας είναι κάτι παραπάνω από ένα έθιμο. Είναι ένας κρίκος που ενώνει το παρελθόν με το παρόν, μια ζωντανή απόδειξη πως η παράδοση δεν είναι στατική, αλλά βαθιά ριζωμένη στον πολιτισμό μας. Σε χωριά, νησιά και ακόμα και σε αστικά κέντρα, ο Κλήδονας παραμένει μια ευκαιρία για συνάντηση, για μοιρασιά, για γέλιο και αναπόληση.

Σε μια εποχή όπου η παγκοσμιοποίηση τείνει να ομογενοποιήσει τις πολιτιστικές εκφράσεις, τέτοια έθιμα υπενθυμίζουν τη μοναδικότητα της ελληνικής ψυχής και τη δύναμη των τοπικών κοινοτήτων να κρατούν αναμμένη τη φλόγα της παράδοσης.

Το έθιμο του Κλήδονα αναβιώνει σε πολλά σημεία της Ελλάδας, αλλά ιδιαίτερα δημοφιλείς είναι οι εκδηλώσεις στα νησιά και σε παραδοσιακά χωριά:

• Παρος – Πρόδρομος, Ναούσα, Αλυκή: Μεγάλες φωτιές, αμίλητο νερό και παραδοσιακοί χοροί στην πλατεία των χωριών.
• Αίγινα: Το έθιμο πραγματοποιείται στο φάρο της πόλης και στο χωριό Βαθύ, οργανωμένο από τοπικούς συλλόγους.
• Σάμος – Χώρα: Αναβιώνει με λαϊκά δρώμενα στην πλατεία Μιλτιάδη Χούμα και φωτιές που διατηρούν την πήλινη παράδοση.
• Αιτωλικό (Αιτωλοακαρνανία): Εκδηλώσεις με «ριζικάρια» και φωτιές στην παραλία του λιμανιού από τοπικό σύλλογο.
• Νάξος (Μελανές, Απείρανθος): Κλήδονας με τρία σταυροδρόμια, αμίλητο νερό, φωτιές και αλάδωτή πίτα το πρωί μετά το έθιμο.

Καθ’ όλη την Ελλάδα, το βράδυ της 23ης Ιουνίου φωτίζεται από φωτιές, συμβολίζοντας καθαρισμό, προστασία και κοινή γιορτή.